وب سایت حقوقی ماتیکان


آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله

فصل - تعاریف - اثر ∆- p : p Delta Effect اثر ثانوی بر روی برش ها و لنگرهای اجزاء قاب است که بواسطه عملکرد بارهای قائم بر روی سازه تغییر شکل یافته ایجاد میشود . اتصال خورجینی : نوعی اتصال تیر به ستون که در آن تیرها از دو طرف ستون عبور می نمایند و هر تیر با دونبشی از بالاو پایین به ستون وصل شده است . برش پایه : Base Shear مقدار کل نیروی جانبی و یا برش طرح در ترازپایه . بناهای ضروری : Essential Facilities آن دسته از بنا هایی است که لازم است پس از وقوع زلزله قابل بهره برداری باقی بمانند . برش طبقه : Store Shear مجموع نیرو های جانبی طراحی در ترازهای بالاتر از طبقه موردنظر . ترازپایه : Base ترازی است که فرض میشود در آن تراز حرکت زمین به سازه منتقل میشود یا بعنوان تکیه گاه سازه درارتعاش دینامیکی محصوب میشود . تغییر مکان نسبی طبقه : Store Drift تغییر مکان جانبی یک کف نسبت به کف پائین آن . دیافراگم : Diaphragm سیستمی افقی و یا تقریبا افقی است که نیرو های جانبی را به اجزاء مقاوم قائم منتقل مینماید . این سیستم میتواند مهاربندی های افقی را نیز شامل شود . دیوار برشی : Shear Wall دیواری است که برای مقاومت در برابر نیرو های جانبی که در صفحه دیوار عمل میکنند ، طراحی شده است و به آن دیافراگم قائم نیز گفته میشود . روانگرایی : Liquefaction حالتی از دگرگونی وتغیر مکان همراه با کاهش شدید مقاومت در زمین های تشکیل شده از خاک های ماسه ای نامتراکم اشباع میباشد که بر اثر وقوع زلزله رخ می دهد . سختی طبقه : برابر جمع سختی جانبی اعضا قائم باربر جانبی است . برای محاسبه این سختیها میتوان تغییر مکان جانبی واحدی را در سقف طبقه موردنظر وارد کرد در حالتی که کلیه طبقات زیرین بدون حرکت باقی بمانند . سیستم دیواره ای باربر : Bearing Wall System سیستم سازه ای است که فاقد یک قاب فضائی کامل برای بردن بارهای قائم میباشد . دیواره ای باربر و یا سیستم های مهاربندی عمده بارهای قائم را تحمل میکنند . مقاومت در برابر نیروحای جانبی با دیواره ای برشی و یا قاب های مهاربندی شده تامین میشود . سیستم قاب ساختمانی ساده : : Bearing FrameSystem سیستمی است که در انبار های قائم بطور عمده توسط قاب های فضائی ساده تحمل میشود و مقاومت در برابر نیرو های جانبی با دیواره ای برشی و یا قاب های مهاربندی شده تامین میشود سیستم دوگانه یا ترکیبی : Dual System سیستمی است متشکل از قاب های خمشی ویژه یا متوسط همراه با دیواره ای برشی یا مهاربندی ها برای مقاومت در برابر نیرو های جانبی . در این سیستم بخش عمده بارهای قائم بوسیله قابها تحمل شده و بارهای جانبی با مجموعه دیواره ای برشی و مهاربندها و قابها به نسبت سختی جانبی هر یک تحمل میشوند . سیستم مهاربندی افقی : Horizontal Bracing System سیستم خرپایی افقی که عملکردی همانند دیافراگم دارد . سیستم باربر جانبی : Lateral Force Resisting System قسمتی از کل سازه است که به منظور تحمل بارهای جانبی تعبیه شده است . شکل پذیری : Ductility قابلیت جذب و اتلاف انرژی و حفظ تاب باربری یک سازه هنگامی که تحت تأثیر تغییر مکان های غیر خطی چرخه ای ناشی از زلزله قرار میگیرد . طبقه : Store فاصله بین کف ها . طبقه i ، زیر کف i واقع است . طبقه نرم : Store Soft طبقه ای است که سختی جانبی آن کنتر از 70 درصد سختی جانبی طبقه روی خود و یا کمتر از 80 درصد متوسط سختیهای سه طبقه روی خود است . طبقه ضعیف : Weak Story طبقه ای است که مقاوت جانبی آن نسبت به طبقه بالای آن کمتز از 80 درصد باشد . قاب مهاربندی شده : Braced Frame سیستمی به شکل خرپای قائم است از نوع هم محور و یا برون محور که از آن برای مقاومت در برابر نیرو های جانبی استفاده میشود . قاب قاب مهاربندی شده هم محور : Concentric Braced Frame قاب مهاربندی شده ای است که در آن اعضای عمدتا تحت اثر بارهای محوری میباشند . قاب مهاربندی شده برون محور : Eccentric Braced Frame نوعی قاب مهاربندی شده فولادی است که اعضای آن متقارب نبوده و براساس ضوابط ویژه مندرج در آیین نامه های معتبر طراحی شده است . قاب خمشی : Moment Resisting Frame قابی است که در آن رفتار اعضا و اتصالات عمدتا خمشی باشد قاب خمشی متوسط : Intermediate Moment Resisting Frame قابی است بتونی که مطابق ضوابط بند (20 4) ایین نامه بتن ایران ( سازه های با شکل پذیری متوسط ) طراحی شده باشد . قاب خمشی معمولی : Ordinary Moment Resisting Frame قابی است خمشی که دارای جزئیات خاص برای رفتار شکل پذیری نمیباشد . قاب خمشی ویژه : Special Moment Resisting Frame قابی خمشی که دارای جزئیات خاص برای رفتار شکل پذیری میباشد . مرکز سختی : Center of Rigidity مراکز سختی ( صلبیت ) برای یک سازه چند طبقه ( با فرض رفتارالاستیک خطی ) عبارتند از نقاطی در سطوح طبقات که وقتی برآیند نیرو های جانبیحاصل از زلزله در آن نقاط فرض شوند ، چرخشی در هیچیک از طبقات سازه اتفاق نمی افتد . مقاومت : Strength ظرفیت نهایی یک عضو برای تحمل نیرو های وارده . نسبت تغییر مکان طبقه : Story Drift Ratio نسبت تغییر مکان نسبی طبقه به ارتفاع طبقه .
فصل - علائم - A شتاب مبنای طرح B ضریب بازتاب ساختمان BP ضریب بازتاب برای قطعات الحاقی C ضریب زلزله D عرض ساختمان d اندازه پیش آمادگی ساختمان های با مصالح بنائی مطابق شکل 3 فصل 3 di ضخامت لایه i خاک eaj برون مرکزی اتفاقی طبقه j eij فاصله افقی مرکز سختی طبقه i و مرکز جرم ترازj Fj نیروی جانبی در ترازj FP نیروی جانبی وارد به دیافراگم در تراز i Ft نیروی جانبی اضافی در ترازبام Fv مؤلفه نیروی قائم زلزله درطره ها وبالکن ها g شتاب ثقل H ارتفاع کل ساختمان نسبت به ترازپایه H * حداثر ارتفاع مجاز ساختمان از ترازپایه در مناطق با خطر نسبی زیاد hi ارتفاع تراز iاز ترازپایه H ضریب اهمیت ساختمان L طول ساختمان I اندازه پیش آمدگی ساختمان در ساختمان های با مصالح بنائی مطابق شکل 3 فصل 3 Mi لنگر پیچشی در طبقه i n تعداد طبقات ساختمان از ترازپایه به بالا R ضریب رفتار سازه Rv ضریب رفتار عضو برای مؤلفه قائم نیروی زلزله T زمان تناوب اصلی نوسان سازه در جهت موردنظر Tm زمان تناوب سازه برای مدار تعاشی m ام To عددی که برحسب نوع زمین تعیین میشود V کل نیروی جانبی طرح یا برش طرح در ترازپایه Vs میانگین سرعت موج برشی لایه های خاک Vser کل نیروی جانبی یا برش پایه درزلزله سطح بهره برداری Vsi سرعت موج برشی لایه i خاک W وزن قابل ارتعاش ساختمان Wi آن قسمت از وزن قابل ارتعاش ساختمان کدر تراز در ترازiواقع شده است . Wi وزن دیافراگم و قطعات مرتبط با آن در سطح i Wp وزن یک طره ( شامل قسمتی از سربار ) Wp وزن یک عضو یا قطعه الحاقی ( شامل قسمتی از سربار )
فصل - اول - کلیات
- بند - 1-1 - هدف هدف این آیین نامه تعیین حداقل ضوابط و مقررات برای طرح و اجرای ساختمان ها در برابر اثرهای ناشی از زلزله است بطوریکه :
  - بند - الف - با حفظ ایستائی ساختمان درزلزله های شدید ، تلفات جانی به حداقل برسد .
  - بند - ب - ساختمان های بااهمیت « اهمیت زیاد » ( مطابق گروه 1 دربند 1 5) در زمان وقوع بارهای خفیف و متوسط زلزله وبعدازآنها قابلیت بهره برداری خود را حفظ نمایندودرسایر ساختمان ها خسارت سازه ای و غیر سازه ای به حداقل برسد .
  - بند - پ - « بناهای ضروری » ( مطابق دسته الف گروه 1 دربند 1 5) پس از وقوع زلزله های شدید بدون آسیب عمده سازه ای قابل استفاده باقی بماند . با رعایت آیین نامه انتظار می رودساختمانهادربرابر زلزله های خفیف و متوسط بدون وارد شدن آسیب عمده سازه ای ودربرابر زلزله های شدید بدون فرو ریختن ، قادر به مقاومت باشند .
- بند - 2-1 - حدود کاربرد
  - بند - 1-2-1 - این آیین نامه برای طرح و اجرای ساختمان های بتن آرمه ، فولادی ، چوبی وساختمان های با مصالح بنادی بکار میرود .
  - بند - 2-2-1 - ساختمان های زیر مشمول این آیین نامه نیستند
    - بند - الف - ساختمان های خاص مانند سدها ، پل ها ، اسکله ها و سازه های دریائی و نیروگاه های هسته ای . در طرح ساختمان های خاص باید ضوابط ویژه ای که در آیین نامه های مربوط به هر یک از آن ها برای مقابله با اثرهای زلزله تعیین میشود رعایت گردد . ولی در هر حال شتاب مبنای طرح آن ها نباید کمتر از مقدار مندرج در این آیین نامه برای منطقه موردنظر باشد ، مگر آن که مطالعات خاص لرزه خیزی در ساختگاه سازه انجام شود که در اینصورت نتیجه آن مطالعات ملاک عمل خواهد بود . لیکن در اینصورت نیز برای اینگونه ساختمان ها ، مقادیر طیفی طرح ویژه ساختگاه نباید از ? مقادیر طیف طرح استاندارد مندرج در این آیین نامه کمتر باشد .
    - بند - ب - بناهای سنتی که با گل و یا خشت ساخته میشوند . این نوع بناها به علت ضعف مصالح مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند و بطور کلی باد از احداث آن ها خودداری گردد ولی چنانچه در نواحی دوردست که فراهم آوردن مصالح مقاوم گران به کارگیری عناصر مقاوم چوبی ، فلزی ، بتونی و یا ترکیبی از آن ها طوری تقویت شوند که در برابر زلزله بطور نسبی حائز ایمنی گردند .
  - بند - 3-2-1 - ساختمان های آجری مسلح وساختمان های بلوک سیمانی مسلح که در آن ها مصالح بنائی برای تحمل فشار و از میلگرد های فولادی برای تحمل کشش استفاده میشود مشمول ضوابط و مقررات فصل دوم این آیین نامه میباشند . طراحی سازه ای اینگونه ساختمان ها تا زمانیکه آیین نامه ویژه ای در مورد آن ها تدوین نگردیده باید منطبق بر آیین نامه معتبر یکی از کشور های دیگر باشد ، در غیر اینصورت ضوابط کلی و مقررات مربوط به ساختمان های با مصالح بنائی غیر مسلح مندرج در فصل 3 این آیین نامه باید در مورد این ساختمان ها نیز رعایت گردد .
  - بند - 4-2-1 - بطور کلی باید از احداث ساختمان در مجاورت گسل های فعال و محل هایی که احتمال به وجود آمدن شکستگی در سطح زمین هنگام زلزله وجود دارد ، اجتناب شود . در مواردی که احداث ساختمان در چنین مکان هایی اجتناب ناپذیر باشد ، علاوه بر رعایت این آیین نامه باید تمهیدات ویژه ای که کارشناسان مشخص میکنند منظور شود .
- بند - 3-1 - ملاحظات ژئوتکنیکی
  - بند - 1-3-1 - درزمینهائی که ممکن است بر اثر زلزله دچار ناپایدارهای ژئوتکنیکی نظیر روانگرایی درخاکهای ماسه ای سست ، نشست زیاد ، زمین لغزش ، سنگ ریزش یا پدیده های مشابه گردد ، و یا زمین متشکل از خاک رس حساس باشد ، توصیه میشود امکان ساخت و شرایط لازم برای احداث بنا با استفاده از مطالعات صحرائی و آزمایشگاهی ویژه ، انجام شود . بویژه توصیه اکید میشود که در موارد زیر به مسئله روانگرایی توجه خاص مبذول گردد :
    - بند - الف - زمین هایی که سابقة روانگرایی دارند .
    - بند - ب - زمین هایی که از نوع خاک ماسه ای نامتراکم ، اعم از تمیز ، لای دار ، شن دار بوده و تر از سطح آب زیزمینی نسبت به سطح زمین کمتر از حدود 10 متر باشد . رعایت این بند برای ساختمان های با « اهمیت زیاد » ضروری است .
    - تبصره - - - در شرایط متعارف ودرمناطقی که زمین متشکل است از خاک مستعدروانگرائی و یا خاک رس حساس نباشد و میانگین شیب آن کمتر از 10 درجه بوده و شواهدی دال بر حرکت زمین در منطقه وجود نداشته باشد انجام مطالعات ویژه فوق موردنیاز نمیباشد .
  - بند - 2-3-1 - برای احداث ساختمان در دامنه و یا پای شیب های طبیعی باید از انجام خاکبرداریهائی که همراه با تمهیدات لازم پایدارسازی نباشد اجتناب نمود . هرگونه بارگذاری از جمله خاک ریزی بر روی دامنه و یا در نواحی فوقانی شیب نیز باید همراه با تمهیدات لازم برای تامین پایداری کلی شیب باشد .
- بند - 4-1 - ضوابط کلی در طرح و اجرای ساختمان ها باید ظوابط زیر رعایت گردند :
  - بند - الف - کلیه عناصر باربر ساختمان باید به نحوی مناسب به هم پیوسته باشندتادرهنگام وقوع زلزله عناصر مختلف از یکدیگرجدانشده و ساختمان بطور یکپارچه عمل کند بخصوص در مورد سقف ، علاوه بر آنکه باید اتصال آن به عناصر قائم باربر قاب ویادیوارها تامین شده باشد لازم است سقف با حفظ انسجام خود بتواند مثل یک دیافراگم نیرو های ناشی از زلزله را به عناصر قائم منتقل کند .
  - بند - ب - ساختمان باید درهردوامتداد عمود بر هم قادر به تحمل نیرو های افقی ناشی از زلزله باشد ودرهر یک از این امتدادها نیز باید انتقال نیرو های افقی به شالوده بطوری مناسب صوذت گیرد .
  - بند - پ - برای حذف و یاکاهش خسارت و خرابی ناشی از ضربه ساختمان های مجاور به یکدیگر باید ساختمان هایی که دارای ارتفاع بیش از 12 متر و یادارای بیش از 4 طبقه هستند به وسیله درز انقطاع از ساختمان های مجاور جدا شده و یا با فاصله ای حداقل برابر با نصف درز انقطاع از مرز مشترک با زمین های مجاور ساخته شوند .
  - بند - ت - حداقل درز انقطاع در تراز هر طبقه برابر **** ارتفاع آن تراز از روی ترازپایه میباشد . همچنین در ساختمان های با « اهمیت زیاد » و یا هشت طبقه و بیشتر ، حداقل درز انقطاع در هر طبقه نباید از حاصل ضرب تغییر مکان جانبی طبقه در اثر بارهای زلزله ( مطابق بند های 2 4 و 2 5) در R 8/0 ( R 4/0 برای هر یک از دو ساختمان مجاور ) کمتر باشد . R دربند (2 4 7) تعریف شده است . این فاصله را میتوان در محل های لازم با مصالح کم مقاومت در هنگام زلزله در اثر برخورد دو ساختمان به آسانی خردمی شوند پر نمود .
- بند - 5-1 - گروه بندی ساختمان ها برحسب اهمیت در این آیین نامه ساختمان ها از نظر اهمیت به سه گروه تقسیم میشوند :
  - گروه - 1 - ساختمان های « اهمیت زیاد » این گروه شامل چهار دسته زیر است :
    - بند - الف - « بناهای ضروری » که قابل استفاده بودن آن ها پس از وقوع زلزله اهمیت خاص دارد وقفه در بهره برداری ازآن ها بطور غیر مستقیم موجب افزایش تلفات و خسارات در نواحی زلزله زده میشود مانند بیمارستان ها و درمانگاه ها ، مراکز آتش نشانی ، مراکزو تاسیسات آب رسانی ، نیروگاه ها و تاسیسات برق رسانی ، برجهای مراقبت فرودگاه ها ، مراکز مخابرات ، رادیو تلویزیون ، تاسیسات انتظامی و مراکز کمک رسانی و بطور کلی تمام ساختمان هایی که استفاده ازآن ها درنجات و امداد مؤثر میباشد .
    - بند - ب - ساختمان هایی که خرابی آن ها موجب تلفات زیاد میشود مانند مدارس ، مساجد ، استادیومها ، سینماوتأترها ، سالن های اجتماعات ، فروشگاه های بزرگ ، ترمینال های مسافرتی ، یا هرفضای سرپوشیده که محل تجمع بیش از 300 نفر در زیر یک سقف باشد .
    - بند - پ - ساختمان هایی که خرابی آن ها سبب از دست رفتن ثروت ملی و یا آثار پرارزش نگهداری میشود .
    - بند - ت - ساختمان ها و تاسیسات صنعتی که خرابی آن ها موجب آلودگی محیط زیست و یا آتش سوزی وسیع میشود مانند پالایشگاه ها ، انبار های سوخت ومراکزگازرسانی .
  - گروه - 2 - ساختمان های « اهمیت متوسط » در این گروه ساختمان هایی قرار دارند که خرابی آن ها تلفات و خسارات قابل توجه بوجود می آورد مانند ساختمان های مسکونی و اداری تجاری ، هتل ها ، پارکینگ های چند طبقه و آن دسته از ساختمان های صنعتی که جزء گروه 1 نمی باشند .
  - گروه - 3 - ساختمان های « بااهمیت کم » این گروه شامل دو دسته زیر میباشد :
    - بند - الف - ساختمان هایی که خسارت نسبتا کمی از خرابی آن ها حادث میشود و احتمال بروز تلفات درآن ها بسیار کم است .
    - بند - ب - ساختمان های موقت که مدت بهره برداری از آنها کمتر از 2 سال است .
- بند - 6-1 - گروه بندی ساختمان ها برحسب شکل
  - بند - 1-6-1 - ساختمان ها برحسب شکل به دو گروه منظم و نامنظم بشرح زیر تقسیم میشوند :
    - بند - الف - ساختمان های منظم ؛ به ساختمان هایی اطلاق میشود که دارای ویژگی های مندرج دربند 1 6 2 باشند .
    - بند - ب - ساختمان های نامنظم ؛ به ساختمان هایی اطلاق میشود که فاقد یک و یا چند ویژگی مندرج در بند های 1 6 2 1 و 1 6 2 2 باشند .
  - بند - 2-6-1 - ویژگی ساختمان های منظم
    - بند - 1-2-6-1 - منظم بودن ساختمان درپلان
      - بند - الف - پلان ساختمان دارای شکل متقارن و یا تقریبا متقارن نسبت به محورهای اصلی ساختمان باشد که معمولا عناصر مقاوم در برابر زلزله در امتداد آن محورها قرار دارندودرصورت وجود فرورفتگی یا پیشامدگی درپلان ، اندازه آن در هر امتداد از 25 درصد بعد خارجی ساختمان در آن امتداد تجاوز ننماید .
      - بند - ب - در هر طبقه فاصله بین مرکز جرم و مرکز سختی در هر یک از دو امتداد متعامد ساختمان از 20 درصد بعد ساختمان در آن امتداد بیشتر نباشد .
      - بند - پ - تغییرات ناگهانی درسختی دیافراگم هر طبقه نسبت به طبقه مجاز از 50% بیشتر نبوده و مجموع سطوح باز شود از 50% سطح کل دیافراگم تجاوز ننماید .
      - بند - ت - در مسیر انتقالی نیروی جانبی به زمین انقطاعی مانند تغییر صفحه اجزای باربر جانبی در طبقات وجود نداشته باشد .
    - بند - 2-2-6-1 - منظم بودن ساختمان در ارتفاع
      - بند - الف - توزیع جرم در ارتفاع ساختمان تقریبا یکنواخت باشد بطوریکه جرم هیچ طبقه ای ، باستثنای بام نسبت به جرم طبقه زیر خود بیشتر از 50 درصد تغییر نداشته باشد .
      - بند - ب - سختی جانبی در هیچ طبقه ای کمتر از 70% سختی جانبی طبقه روی خود و یا کمتر از 80% متوسط سختی سه طبقه روی خود نباشد به عبارت دیگر هیچ طبقه ای « نرم » نباشد .
      - بند - پ - مقاومت جانبی هیچ طبقه ای کمتر از 80% مقاومت جانبی طبقه روی خود نباشد ( هیچ طبقه ای « ضعیف » نباشد ) . مقاومت هر طبقه برابر با مجموع مقاومت جانبی کلیه اجرای مقاومی است که برش طبقه را در جهت موردنظر تحمل می نمایند .
- بند - 7-1 - گروه بندی ساختمان ها برحسب سیستم سازه ای ساختمان ها برحسب سیستم سازه ای در یکی از گروه های زیر طبقه بندی میشوند :
  - بند - 1-7-1 - سیستم دیواره ای باربر نوعی سیستم سازه ای است که فاقد یک قاب ساختمانی کامل برای باربری قائم میباشد . در این سیستم دیواره ای باربر و یا قاب های مهاربندی شده بارهای قائم را تحمل نموده و مقاومت در برابر نیرو های جانبی با دیواره ای برشی و یا قاب های مهاربندی شده تامین میشود .
  - بند - 2-7-1 - سیستم قاب ساختمانی ساده نوعی سیستم سازه ای است در انبار های قائم عمدتأ توسط قاب های ساختمانی کامل تحمل شده و مقاومت در برابر نیرو های جانبی بوسیله دیواره ای برشی و یا قاب های مهاربندی شده تامین میشود . سیستم قاب های با اتصالات خورجینی ( یا رکابی ) همراه با مهاربندی های قائم نیز از این گروه اند .
  - بند - 3-7-1 - سیستم قاب خمشی نوعی سیستم سازه ای است که در انبار های قائم توسط قاب های خمشی تامین میگردد . سازه های فضائی خمشی کامل و یا سازه های با قاب های خمشی در پیرامون و یا قسمتی از پلان و قاب های با اتصالات ساده در سایر قسمت های پلان از این گروه اند .
  - بند - 4-7-1 - سیستم دوگانه یا ترکیبی نوعی سیستم سازه ای با مشخصات زیر است :
    - بند - الف - بارهای قائم توسط قاب های ساختمانی کامل تحمل میشوند .
    - بند - ب - مقاومت در برابر بارهای جانبی توسط مجموعه ایاز دیواره ای برشی یا قاب های مهاربندی شده همراه با مجموعه قاب های خمشی صورت میگیرد . سهم برشگیری هر یک از دو مجموعه باربر جانبی با توجه به سختی جانبی جانبی و اندر کنش ان دودر تمام طبقات ، تعیین میشود . در هر حالت هر یک از دو مجموعه باید بتوانند حداقل 25 درصد برش پایه ساختمان را مستقلا تحمل نمایند . بکارگیری قاب خمشی بتنی معمولی برای باربری جانبی در این سیستم مجاز نمیباشد و در صورت استفاده از این نوع قاب ، سیستم از نوع 1 7 2 محسوب خواهد شد .
  - بند - 5-7-1 - سایر سیستم های سازه ای هرگونه سیستتم سازه ای که با سیستم های معرفی شده در بند های 1 7 1 تا 1 7 4 متفاوت باشد در این گروه قرار میگیرد . ویژگی های این سیستم ها از نظر باربری قائم و جانبی باید بر مبنای آیین نامه ها و تحقیقات فنی و یا آزماش های معتبر تعیین شود .
- بند - 8-1 - توصیه های طراحی رعایت موارد زیر در طراحی ساختمان ها توصیه میشود :
  - بند - الف - پلان ساختمان به شکل ساده ومتقارن دردوامتداد عمود بر هم و بدون پیش آمدگی و پس رفتگی زیاد باشد و از ایجاد تغییرات نامتقارن پلان در ارتفاع ساختمان نیز احتراز شود .
  - بند - ب - عناصری که بارهای قائم را تحمل می نمایند در طبقات مختلف برروی هم قرار داده شوند که انتقال بار این عناصر به یکدیگر باواسطه عناصر افقی صورت نگیرد .
  - بند - پ - عناصری که نیرو های افقی ناشی از زلزله را تحمل تحمل میکنند مأکدا طوری طراحی شوند که انتقال نیروها بسمت شالوده به طور مستقیم انجام شود و عناصری که با همکار میکنند در یک صفحه قائم قرار داشته باشند .
  - بند - ت - برای کاهش نیرو های پیچشی ناشی از زلزله ، مرکز جرم هر طبقه بر مرکز سختی آن طبقه منطبق و یا فاصله آن ها در هر یک از امتدادهای ساختمان از 5 درصد بعد ساختمان در آن امتداد کمتر باشد .
  - بند - ث - از احداث طره های بزرگ تر از 5/1 متر حتی المقدور احتراز شود .
  - بند - ج - از ایجاد سوراخ های بزرگ و مجاور یکدیگر دردیافراگم های کف ها خودداری شود .
  - بند - چ - از قرار دادن اجزای ساختمانی ، تاسیسات و یا کالا های سنگین بر روی طره هاوعناصر لاغر و دهانه های بزرگ پرهیز گردد .
  - بند - ح - از قرار دادن بارها و تاسیسات سنگین در طبقات فوقانی خودداری شود تا مرکز جرم ساختمان در پایین ترین سطح ممکن قرار گیرد .
  - بند - خ - با بکار بردن مصالح سازه ای با مقاومت زیاد و مصالح غیر سازه ای سبک ، وزن ساختمان به حداقل رسانده شود .
  - بند - د - ساختمان و اجزای آن به نحوی طراحی گردند که دارای شکل پذیری مناسب باشند .
  - بند - ذ - ساختمان به نحوی طراحی گردد که عناصر قائم ( ستون ها ) دیرتر از عناصر افقی ( تیرها ) دچار خرابی شوند .
  - بند - ر - اعضای غیر سازه ای به خصوص دیواره ای داخلی ونماها طوری اجرا شوند که حتی الامکان مزاحمتی برای حرکت اعضای سازه ای در جریان زلزله ایجاد نکنند . در غیر اینصورت اثر اندر کنش این اعضا با سیستم سازه ای باید درتحمل سازه در نظر گرفته شود .
  - بند - ز - اعضا و قطعات غیر سازه ای به خصوص قطعات نما و شیشه ها آنچنان طراحی و اجرا شود که در هنگام وقوع زلزله از سازه جدا نشده و با فرو ریختن خود ایجاد خسارت احتمالی جانی و مالی ننمایند .
- بند - 9-1 - تأثیر دیواره ای جداگر داخلی ودیواره ای نما در ساختمان های یا اهمیت زیاد و یا بلندتر از هشت طبقه در صورتی که اتصالات دیواره ای داخلی ونماها به سازه به نحوی باشند که در حرکت جانبی سازه در امتداد صفحه دیوار و محدودیت ایجاد نمایند ، اثرات سختی دیوارها در آنالیز سازه برای نیرو های جانبی باید منظور گردد . در اینصورت دیوارهاواتصالات آن ها به سازه باید قادر باشند تلاش های ایجاد شده داخلی را تحمل نمایند .
فصل - دوم - محاسبات ساختمان ها در برابر نیروی زلزله
- بند - 1-2 - کلیات
  - بند - 1-1-2 - کلیه ساختمان های موضوع این آیین نامه ، بجز آن دسته از ساختمان های با مصالح بنائی که مقررات مندرج در فصل سوم در آنها رعایت شده باشد ، باید برطبق ضوابط مندرج در این فصل محاسبه گردند .
  - بند - 2-1-2 - محاسبه ساختمان در برابر نیرو های زلزله وباد به تفکیک انجام میشود ودرهرعضو سازه اثر هر یک از این دو نیرو که بیشتر باشد ملاک عمل قرای میگیرد . در هر حال لازم است ضوابط ویژة زلزله همچون شکل پذیری رعایت گردند .
  - بند - 3-1-2 - فقط مؤلفه های افقی نیروی زلزله برای محاسبه ساختمان در نظر گرفته میشود و اثر مؤلفه قائم نیروی زلزله بجز درمواریدیکه دربند 2 4 15 ذکر شده منظور نمیگردد .
  - بند - 4-1-2 - ساختمان باید دردوامتداد عمود بر هم در برابر نیرو های جانبی محاسبه شود . بطور کلی محاسبه در هر یک از این دو امتداد جزدرمواردزیر به طور مجزا و بدون در نظر گرفتن نیروی زلزله در امتداد دیگر انجام میشود .
    - بند - الف - ساختمان های نامنظم درپلان
    - بند - ب - کلیة ستون هایی که در محل تقاطع دو قاب مهاربندی شده ، در سیستم مهاربندی شده ، و یادو قاب مقاوم برابر جانبی ، در سیستم های لوله ای قرار دارند . در مورد ساختمان های نامنظم درپلان ، با هر ارتفاعی ، اعم از اینکه تحلیل استاتیکی و یا دینامیکی انجام شود بایدامتداد اعمال نیروی زلزله با زاویه مناسبی که حتی المقدور بیشترین اثر را ایجاد کند انتخاب شود . بدین منظور میتوان اثر زلزله در هر یک از دو امتداد متعامد را با 30 درصد اثر زلزله در امتداد دیگر جمع کرد . در طراحی اجزاء بحرانی ترین حالت ممکن است از نظر علائم نیرو های داخلی حاصل از زلزله در این جمع آثار باید ملحوظ گردند . تبصره : چنانچه بار محوری ناشی از اثر زلزله در ستون در هر یک از دو امتداد موردنظر کمتر از 20 درصد بار محوری مجاز ستون باشد بکارگیری ترکیب فوق در آن ستون ضرورتی ندارد .
  - بند - 5-1-2 - نیروی زلزله در هر یک از امتدادهای ساختمان باید در هر دو جهت این امتداد یعنی به صورت رفت و برگشت در نظر گرفته شود .
  - بند - 6-1-2 - نیروی جانبی باید توسط عناصر مقاوم از قبیل دیواره ای برشی بادبندی ها ، قاب های با اتصالات مقاوم خمشی و یا ترکیبی از آن ها تحمل گردند .
  - بند - 7-1-2 - در ساختمان های با بیش از 15 طبقه و یا بلندتر از 50 متر ، استفاده از سیستم قاب خمشی یا سیستم دوگانه مندرج در بند 1 7، اجباری است و در این ساختمان ها نباید برای مقابله باتمام نیرو های جانبی منحصرا به دیواره ای برشی و یا قاب های مهاربندی شده اکتفا نمود .
- بند - 2-2 - بارزنده بارزنده ای که در محاسبه نیرو های جانبی زلزله در نظر گرفته میشود عبارت است از درصدی از مقدار بارزنده که طبق آیین نامه های ساختمانی در محاسبات بار قائم منظور شده و به شرح جدول شماره (1) تعیین میگردد : جدول شماره (1) درصد میزان بارزنده که در محاسبه نیروی جانبی زلزله در نظر گرفته میشود .
  - جدول - - - محل بارزنده درصد میزان بارزنده بامهای شیب داربا شیب 20% و بیشتر - بامهای مسطح یا با شیب کمتر از 20% 20 ساختمان های مسکونی ، اداری ، هتل ها و پارکینگ ها 20 بیمارستان ها ، مدارس ، فروشگاه ها وساختمان های محل اجتماع یاازدحام 40 انبارهاوکتابخانه ها 60 مخازن آب و یا سایر مایعات
  - توضیحات - - - در صورتی که احتمال ماندگار شدن برف برروی آن ها کم باشد و در غیر اینصورت مطابق بامهای مسطح در نظر گرفته میشود .
- بند - 2-3 - روش های تحلیل ساختمان ها در برابر زلزله در آیین نامه دو روش تحلیل به شرح زیر مشخص شده است .
  - بند - الف - روش تحلیل استاتیکی معادل
  - بند - ب - روش تحلیل دینامیکی ضوابط کاربرد هر یک از این روش ها برطبق مندرجات بند های 2 3 1 و 2 3 2 میباشد .
  - بند - 1-3-2 - روش تحلیل استاتیکی این روش در مورد ساختمان های زیر میتواند مورد استفاده قرار گیرد :
    - بند - الف - ساختمان های منظم با ارتفاع کمتر از 50 متر از ترازپایه
    - بند - ب - ساختمان های نامنظم 5 طبقه و کمتر و یا با ارتفاع کمتر از 18 متر از ترازپایه .
    - بند - پ - ساختمان هایی که در آن سختی جانبی قسمت فوقانی بطور قابل ملاحظه ای کمتر از سختی جانبی قسمت تحتانی است به شرط آن که :
      - بند - 1 - هر یک از دو قسمت سازه به تنهایی منظم محسوب گردند .
      - بند - 2 - سختی متوسط طبقات قسمت تحتانی حداقل ده برابر سختی متوسط طبقات فوقانی باشد .
      - بند - 3 - زمان تناوب اصلی نوسان کل سازه بیشتر از 1/1 برابر زمان تناوب اصلی قسمت فوقانی ، با فرض اینکه ، این قسمت جدا در نظر گرفته شده ، و پای آن گیردار فرض شود ، نباشد .
  - بند - 2-3-2 - روش تحلیل دینامیکی روش تحلیل دینامیکی را میتوان در کلیه ساختمان ها بکار برد . در مورد ساختمان های منظم و نامنظم که مشمول بند 2 3 1 نمی باشند ، بکارگیری این روش الزامی است .
  - بند - 3-3-2 - برای ساختمان هایی که محاسبه نیرو های ناشی از زلزله آن ها باید براساس مقررات بند 2 3 2 طبق روش تحلیل دینامیکی انجام شود و در صورت وجود هر یک از شرایط زیر ، مطالعات ویژه خطر زلزله با توجه به شرایط ساختگاهی ( براساس یند 2 5 1 ب ) برای تعیین ضریب بازتاب ساختمان ( ضریب B مندرج در بند 2 4 3 ) الزامی است .
    - بند - الف - برای ساختمان های با « اهمیت زیاد » که برروی زمین نوع ( IV ) ( جدول 2 دربند 2 4 4) واقع شده اند
    - بند - ب - برای کلیه ساختمان های بلندتر از 50 متر که بر روی زمین نوع ( IV ) واقع شده اند .
    - بند - پ - برای کلیه ساختمان های بلندتر از 50 متر که برروی زمین نوع ( II ب ) یا ( III ب ) با ضخامت لایه خاک بیش از 60 متر واقع شده اند .
- بند - 2-4 - روش تحلیل استاتیکی معادل در این روش نیروی جانبی زلزله بر مبنای زمان تناوب اصلی نوسان ساختمان و با استفاده از طیف بازتاب طرح تعیین میگردد .
  - بند - 1-4-2 - نیروی برشی پایه حداقل نیروی برشی پایه ( یا برش پایه ) در هر یک از امتدادهای ساختمان با استفاده از رابطه (2 1) محاسبه میگردد : (2 1) V = CW که در آن : V : نیروی برشی ( مجموع نیرو های جانبی زلزله در امتداد موردنظر ) در ترازپایه . W : وزن کل ساختمان ( شامل تمام بار مرده و وزن تاسیسات ثابت به اضافه درصدی از بارزنده که دربند 2 2 مشخص شده است ). C : ضریب زلزله که از رابطه (2 2) به دست می آید : (2 2) ( ص 735) که در آن : A : شتاب مبنای طرح ( نسبت شتاب زلزله به شتاب ثقل g ) B : ضریب بازتاب ساختمان که با استفاده از طیف بازتاب طرح بدست می اید . I : ضریب اهمیت ساختمان R : ضریب رفتار ساختمان در محاسبه ضریب زلزله ، C ، نسبت ( ص 736) در هیچ حالتی نباید کمتر از 9% منظور شود .
  - بند - 2-4-2 - شتاب مبنای طرح ( A ) شتاب مبنای طرح در مناطق مختلف کشور به شرح زیر تعیین میشود :
    - جدول - - - منطقه توصیف مقدارشتاب مبنای طرح 1 پهنه با خطر نسبی خیلی زیاد 35/0 2 پهنه با خطر نسبی زیاد 30/0 3 پهنه با خطر نسبی متوسط 25/0 4 پهنه با خطر نسبی کم 20/0 مناطق چهارگانه فوق در پیوست شماره (1) مشخص شده اند .
  - بند - 3-4-2 - ضریب بازتاب ساختمان ( B ) ضریب بازتاب ساختمان که بیانگر نحوه پاسخ ساختمان به حرکت زمین است ، طبق رابطه زیر و یا از روی شکل (1) تعیین میشود :
    - تبصره - - - برای زمین های گروه IV در مناطق با خطر نسبی کم و متوسط ، مقدار Bمحاسبه شده از رابطه (2 3 ) باید 30% افزایش یابد لیکن مقدار محاسبه لازم نیست از 5/2 بیشتر باشد . T : زمان تناوب اصلی نوسان ساختمان به ثانیه که دربند 2 4 5 ذکر شده است . To : عددی است که برحسب نوع زمین ، طبق بند (2 4 4)، به شرح زیر تعیین میشود :
      - جدول - - - نوع زمین TO I 40/0 II 5/0 III 7/0 IV - / 1
  - بند - 4-4-2 - طبقه بندی نوع زمین انواع زمین های مندرج 2 4 3 از نظر نوع سنگ و خاک به شرح جدول شماره (2) طبقه بندی میگردد .
    - جدول - - - نوع زمین توصیف مواد متشکله حدودتقریبی ( متر بر ثانیه ) الف – سنگ های آذرین ( دارای بافت درشت وریزدانه )، سنگ های رسوبی سخت و بسیار مقاوم وسنگ های دگرگونی توده ای ( گنایس ها - سنگ های متبلورسیلیکاته ) طبقات کنگلومرایی I ب – خاک های سخت ( شن و ماسه متراکم ، رس بسیار سخت ) با ضخامت بیش از 30 متر بیشتر از 750 بیشتر از 750 الف – سنگ های آذرین سست ( مانند توف )، سنگ های سست رسوبی سنگ های دگرگونی متورق و به طور کلی سنگهائی که در اثر هواردگی ( تجزیه و تخریب ) سست شده اند . ب – خاک های سخت ( شن و ماسه متراکم ، رس بسیار سخت ) با ضخامتکمتراز 30 متر - II 750≤ 0? ، سرعت موج برشی میباشد که با رعایت اثر ضخامت لایه هادرفاصله 30 متری عمق زمین میانگین گیری شده است . مثلا di و Vsi به ترتیب ضخامت لایه i و سرعت موج برشی در آن باشند ، میتوان از رابطه ای مشابه زیر ( ص 739) را محاسبه کرد : که در آن مقادیر صورت و مخرج شامل جمع برای تمام لایه های تا فاصله 30 متر عمق از سطح زمین میباشد . ارقام ستون سوم به عنوان راهنما بوده و در صورتی که تشخیص نوع خاک با مشاهدات و شواهد توصیفی این جدول توسط طراح امکانپذیر نباشد لازم است براساس آزمایش های آزمایشگاهی و یا صحرائی ، Vsiمستقیما اندازه گیری و یاباتوجه به روابط تجربی معتبر از روی یکی از پارامترهای فیزیکی و مکانیکی خاک تعیین ، و ملاک تعیین طبقه بندی نوع خاک با استفاده از مقادیر مربوط در این جدول قرار گیرد . در صورت وجود تردید در انطباق محل ساختمان با مشخصات زمین های مندرج در جدول شماره (2) باید نوعی زمینی که ضریب بازتاب بزرگتری بدست می دهد انتخاب شود .
  - بند - 5-4-2 - زمان تناوب اصلی نوسان ( T ) زمان تناوب اصلی نوسان بسته به مشخصات ساختمان با استفاده از روابط تجربی (2 4)، (2 5) و (2 6) تعیین میگردد .
    - بند - الف - برای ساختمان های با سیستم قاب خمشی چنانچه سایر اجزای ساختمانی مانعی در برابر حرکت قاب های ساختمان ایجاد ننمایند :
      - بند - 1 - برای ساختمان های با قاب های فولادی
      - بند - 2 - برای ساختمان های با قاب های بتن آرمه (2 5) ( ص 739) در صورتی که در این ساختمان ها از جداگرهای میانقابی استفاده گردد باید مقدار Tبدست آمده در این بند به میزان 20% کاهش یابد .
    - بند - ب - در سایر ساختمان ها ، با وجود یا عدم وجود جداگرهای میانقابی :
      - تبصره - 1 - ارتفاع ساختمان ، H برحسب متر ، از ترازپایه در نظر گرفته میشود ودرمحاسبة آن بیش از 25% وزن بام باشد منظور خواهد شد .
      - تبصره - 2 - بجای استفاده از روابط تجربی میتوان زمان تناوب اصلی نوسان ساختمان را با استفاده از روش های تحلیلی بر مبنای مشخصات سازه و خصوصیات تغییر شکل عناصر مقاوم آن محاسبه نمود ولی به هر حال زمان تناوب اصلی نباید از 25/1 برابر زمان تناوب بدست آمده از رابطه تجربی مربوطه بیشتر اختیار شود .
  - بند - 6-4-2 - ضریب اهمیت ساختمان ( I ) ضریب اهمیت ساختمان برحسب طبقه بندی مندرج دربند 1 5 به شرح زیر تعیین میگردد :
    - جدول - - - طبقه بندی ساختمان ضریب اهمیت گروه 1 2/1 گروه 2 0/1 گروه 3 8/0
  - بند - 7-4-2 - ضریب رفتار ساختمان ( R ) ضریب رفتار ساختمان که عواملی از قبیل شکل پذیری سیستم سازه ای ، درجه نامعینی سازه و اضافه مقاومت موجود در سازه را در بر میگیرد ، برای سیستم های سازه ای مختلف در جدول شماره (3) داده شده است . این ضرائم براساس طراحی به روش تنش های مجاز میباشد . چنانچه در طراحی از روش طراحی حدی استفاده شود باید نیرو های محاسبه شده در اجزا با استفاده از این ضرائم ، و با توجه به آیین نامه طراحی مربوطه افزایش یابد . در این جدول ، H * حداکثر ارتفاع مجاز ساختمان از ترازپایه ، برحسب متر ، در مناطق با خطر نسبی زیاد است .
    - جدول - - - سیستم سازه سیستم مقاومت در برابر نیروی جانبی R H * الف – سیستم دیوار های باربر [1] 1 – دیواره ای برشی بتن آرمه معمولی 5 70 2 - دیواره ای برشی با مصالح بنائی مسلح 4 30 ب – سیستم قاب ساختمانی ساده [7] 1 - دیواره ای برشی بتن آرمه معمولی 7 50 2 - دیواره ای برشی با مصالح بنائی مسلح 5 30 3 – مهاربندی برون محور فولادی [2] 7 50 4 – مهاربندی هم محور فولادی [2] 6 40 سیستم سازه سیستم مقاوم در برابر نیروی جانبی R H * پ – سیستم قاب خمشی 1- قاب خمشی بتنی ویژه [3] 10 180 2- قاب خمشی بتنی متوسط [4] 8 50 3- قاب خمشی بتنی معمولی [5] 5 [6]15 4- قاب خمشی فولادی ویژه [2] 10 180 5- قاب خمشی فولادی معمولی [2] 6 50 ت – سیستم دوگانه یا ترکیبی 1- قاب خمشی ویژه ( فولادی یا بتنی )+ دیواره ای برشی بتن آرمه ویژه 11 200 2- قاب خمشی بتنی متوسط + دیواره ای برشی بتن آرمه متوسط 9 70 3- قاب خمشی فولادی معمولی + دیواره ای برشی بتن آرمه معمولی 07- May 70 4- قاب خمشی فولادی ویژه + مهاربندی برون محور فولادی 10 180 5- قاب خمشی فولادی معمولی + مهاربندی برون محور فولادی 07- May 60 6- قاب خمشی فولادی ویژه + مهاربندی برون محور فولادی 9 150 7- قاب خمشی فولادی معمولی + مهاربندی برون محور فولادی 06- May 50